Kvaliteta vode na Unsko-Sanskom kantonu za 2017 god.

Prošlogodišnji 15. Međunarodni sajam ekologije EKO-BIS u Bihaću bio je u potpunosti posvećen vodi, odnosno njen sveukupni prirodni, biološki, ekonomski i ekološki značaj. Između ostalog jedna od tema koja se je nametnula tim povodom je bila i tema moje malenkosti „Značaj uvođenja sistema HACCP u upravljanju kvalitetom vode u sistemu javnog vodosnadbjevanja“.

Kako se obično i dešava, kod nas kada se žele pokazati neke činjenice bitne za društvo nije na žalost  naišlo na veće interesovanje zainteresanih strana koje imaju ključnu ulogu za ovu oblast,a u prvom redu su to Javna vodovodna preduzeća i Zavod za javno zdravstvo Unsko-Sanskog kantona.

Zavod za javnvo zdravstvo USK-a,je objavio,cjelovite podatke o izvršenim mikrobiološkim i fizičko-hemijskim analizama.

Ovdje odmah moramo na početku naglasiti da je kvaliteta vode regulisana krovnim Zakonom u BiH,a to je Zakon o hrani ,(Službeni glasnik BiH,br.50/04),odnosno Pravilniku o zdravstvenoj ispravnosti vode za piće (Sl.glasnik BiH, br. 40/10),gdje  član 17 (sistem samokontrole) glasi :

Subjekat u poslovanju s hranom (a voda je po Zakonu hrana) koji upravlja javnim sistemom za vodosnabdijevanje obavezan je uspostaviti sistem samokontrole u skladu s odredbama člana 29. Zakona o hrani,kao i posebnih propisa iz oblasti hrane kojim se utvrđuju detaljna pravila za provođenje sistema samokontrole razvijenog u skladu s principima HACCP-a.

Naravno naša Javna vodovodna preduzeća na Unsko-Sanskom kantonu uopšte ne poštuju ove propise pa i nije čudo što nam je situacija u javnom vodovodnom sistemu ovakva,a to govore i rezultati za prošlu godinu prezentovani od strane Zavoda za javno zdravstvo USK-a.

Tabela 1:Ukupan broj uzoraka po opštinama na mikrobiološku ispravnost,učešće broja uzoraka u %,broj neispravnih uzoraka

Općina	Ukupno	%ukupnom   uzorku	Pozitivni
Bihać	331	19,95	64
Bos.Krupa	346	20,86	18
Bos.Petrovac	97	5,85	28
Bužim	80	4,82	17
Cazin	330	19,89	86
Ključ	85	5,12	35
S.Most	120	7,23	44
V.Kladuša	270	16,27	61
Kanton	1659	100,00	353

Kako je vidljivo iz Tabele:1,najveći broj uzorkovanja vode na mikrobiološku ispravnost bilo je u općinama Bos.Krupa,Cazin i Bihać,a najanje je uzorkovana voda na općini Bužim, Bos. Petro-vac i Ključ.

Tabela 2:Prikaz po općinama sa % neispravnih uzoraka na mikrobiološku ispravnost

	%pozitivnih
Bihać	19,34
Bos.Krupa	5,20
Bos.Petrovac	28,87
Bužim	21,25
Cazin	26,06
Ključ	41,18
S.Most	36,67
V.Kladuša	22,59
Kanton	21,28

Što se tiče podataka na mikrobiološku neispravnost,naročito su neprihvatljivi rezutati za općine Bužim (broj uzetih uzoraka u odnosu na ukupan broj uzoraka za cijeli kanton je 80 (što je 4,82%),ali je to 21,25% ,neispravnih uzoraka na ukupan broj uzetih uzoraka za općinu Bužim. Općina Ključ u broju uzoraka zastupljena je sa 85 (što čini svega 4,82% uzoraka uzetih u kan-tonu,ali je broj neispravnih uzoraka dostigao čak 41,18%,što predstavlja općinu sa najlošijom mikrobiološkom neispravnosti vode.Općina Bos.Petrovac ima uzetih 97 uzoraka (što je 5,85% od ukupnog broja,ali čak 28,87% tih uzoraka je neispravno mikrobiološki.Od ostalih općina naročito treba spomenuti S.Most gdje ne nešto veći broj uzetih uzoraka u odnosu na cijeli kan-ton,ali oni su u 36,67 % slučajeva bili neispravni, te iza općine Ključ ima najlošiju mikrobiološki gledano vodu,također i sve ostale općine imaju znatan udio mikrobiološki neispravne vode više od 20%,izuzev općine Bos.Krupa.

Tabela 3:Ukupan broj uzoraka po opštinama na fizičko-hemijsku ispravnost,učešće broja uzoraka u %,broj neispravnih uzoraka

Općina	Ukupno	%ukupnom uzorku	Pozitivni
Bihać	375	24,30	97
Bos.Krupa	372	24,11	20
Bos.Petrovac	97	6,29	37
Bužim	78	5,06	27
Cazin	279	18,08	11
Ključ	85	5,51	14
S.Most	119	7,71	8
V.Kladuša	138	8,94	6
Kanton	1543	100,00	220

Tabela 4:Prikaz po općinama sa % neispravnih uzoraka na fizičko-hemijsku ispravnost 

Općina	%pozitivnih
Bihać	25,87
Bos.Krupa	5,38
Bos.Petrovac	38,14
Bužim	34,62
Cazin	3,94
Ključ	16,47
S.Most	6,72
V.Kladuša	4,35
Kanton	14,26

U pogledu fizičko-hemijske neispravnosti naročito treba spomenuti općine Bos.Petrovac i Bu-žim,gdje je na mali broj uzetih uzoraka pokazao da je voda neispravna u visokom postotku. Bos.Petrovac,rekorder po neispravnoj ispravnosti vode na fizičko-hemijsku neispravnost od 38,14% i Bužim sa 34,62%.

Ako želimo ove podatke usporediti sa recimo gradom Zagrebom (Zagrebačka županija),onda njihovi podaci govore za 2016 god.uzeto 8.255 uzorka od toga je bilo brojem i slovom 6 (šest), neispravnih uzoraka ili 0,08%.Ukupno za 2016.god. u Republici Hrvatskoj je bilo neispravno na mikrobiološku ispravnost 1,1%,a na fizičko-hemijsku neispravnost 1% uzoraka.Pokrajina Kvi-bek (Kanada),na skoro 8 miliona stanovnika imala je 2016.god. 0,2% neispravnih uzoraka.

Od ostalih pokazelja koji su prezentovani treba spomenuti neispravnost vode zbog nesadržaja rezidualnog hlora.Rezidualni hlor je hlor koji obavezno mora ostati u vodovodnom sistemu na-kon izvršene dezinfekcije vode.Ako vodovodni sistem ne sadrži rezidualni hlor,onda se voda ne hloriše dovoljno ili je sav hlor potrošen,zbog prisustva suspendiranih tvari u vodi. Naravno,ako je voda čista sav hlor će biti u stvari rezidulani hlor,međutim u onečišćenoj vodi hlor će se vezi-vati sa prisutnim tvarima u vodi,a onda je to problem kod dodavanja čistog hlo-ra,naročito ako se kao voda za piće koriste otvoreni vodotoci ili akumulacije prirodnih jezera. Rješenje je bolje koristiti Hlor dioksid,ali takvo rješenje traži postrojenje za proizvodnju hlor dioksida,koji se ne može transportovati jednostavno kao tečni hlor i čija je primjena najjedno-stavnija.

Tabela 5:Ukupan broj uzoraka sa sadržajem neodgovarajućeg rezidualnog klora

                                 Neodgovarajući broj                          Neodgovarajući broj uzoraka u % 

                               uzoraka rezidualnog klora                                   za rezidualni klor

                                                            

                                                                        

Bihać                                      9                                                                10,47

Bos.Krupa                            16                                                               18,60

Bos.Petrovac                       21                                                               24,42

Bužim                                   24                                                                27,91

Cazin                                      4                                                                  4,65

Ključ                                        7                                                                  8,14

S.Most                                    3                                                                  3,49

V.Kladuša                              2                                                                  2,33

Kanton ukupno                   86                                                               100,00

Kod prezentiranja podataka o sadržaju rezidualnog hlora,pojavile su se određene nelogično-sti?

Naime,kako je vidljivo iz Tabele 5 V.Kladuša je imala samo 2,33% neispravnih uzoraka na sadržaj rezidualnog klora,a procenat neispravnih mikrobioloških uzoraka vode je bio 22,59%. S druge strane općina Ključ ima najlošiju mikrobiološku vodu,ali je broj uzoraka sa rezidulanim klorom bio samo 8,14%. Sanski Most čak 36,67% mikrobiološki neispravnih uzoraka,a samo 3,49% neispravnih uzoraka na sadržaj rezidualnog klora. Općina Bos.Krupa imala je 18,6% uzoraka sa nedovoljnim klorisanjem,ali mikrobiološki broj uzoraka koji nije odgovarao je samo 5,2%.

Odnos broja mikrobiloških neispravnih uzoraka(28,87%) i broja uzoraka sa neispravnim sadr-žaja rezidualnog klora(24,42%) se samo donekle približava kod općina Bos.Petrovac i Bužim. 

Ako ove rezultate mikrobiološke ispravnosti vode usporedimo sa INDIKATORIMA RIZIKA, WHO(Svjetske zdravstvene organizacije) onda će mo po općinama dobiti ove rezultate kvalitete vode.

Bihać	Veliki rizik
Bos.Krupa	Umjeren rizik
Bos.Petrovac	Ogroman rizik
Bužim	Veliki rizik
Cazin	Ogroman rizik
Ključ	Ogroman rizik
S.Most	Ogroman rizik
V.Kladuša	Veliki rizik
Kanton u cjelini	Veliki rizik

Ako rezultate fizičko-hemijske  ispravnosti vode usporedimo sa INDIKATORIMA RIZIKA, WHO (Svjetske zdravstvene organizacije) onda će mo po općinama dobiti ove rezultate kvalitete 

vode.

Bihać	Veoma loša
Bos.Krupa	Djelimično prihvatljiva
Bos.Petrovac	Veoma loša
Bužim	Veoma loša
Cazin	Prihvatljiva
Ključ	Loša
S.Most	Djelimično prihvatljiva
V.Kladuša	Prihvatljiva
Kanton u cjelini	Loša

Rizik je funkcija vjerojatnosti štetnog učinka na zdravlje i težine tog učinka koji proizlazi iz opas-nosti. Prema tome možemo na osnovu ovih pokazatelja reći da USK-a se u pogledu zdravstve-ne ispravnosti vode nalazi u ozbiljnim problemima.Ovakvi rezultati analiza kvalitete vode su po-ziv na angažovanje svih institucija USK-a od značaja ja javno zdravlje.Problem je još veći da nadležno ministarstvo(a) nikad nije barem javno analiziralo ove rezultate,a ni Skupština USK-a.

Jedan od ozbiljnih problema je i taj što su Javna vodovodna preduzeća “stranački plijen” lokal-nih vlasti.U Javnim vodovodnim preduzećima  naći će mo zaposlene svih struka (građevinske, mašinske,pravne i slično,ali ne i one struke koja bi stručno upravljala kvalitetom vode,ovdje isključivo mislim na prehrambene tehnologe.

Potrebno je hitno mijenjati strategiju i praksu vođenja Vodovoda(kao preduzeća) i vodovoda (kao sistema za vodosnadbjevanje).Ovakvom dosadšnjom praksom vođenja vodovodnih pre-duzeća,pojedine općine će se dovesti u situaciju da neće moći osigurati zdravstveno ispravnu vodu za svoje građane.O tome nam i zorno pokazuju rezultati o kvaliteti vode.Obaveze Javnih vodovodnih preduzeća su svake godine sve veće da zadovolje osnovnu funkciju da isporučuju zdravstveno ispravnu vodu,a ne tehničku vodu.Broj korisnika usluga se smanjuje (manje stano-vništva),a troškovi će i dalje rasti,naravno i obaveze BiH,prema Evropskim direktivama,kako se BiH sve više bude približavala EU.U jedno televizijskoj emisiji na RTV USK-a,jedan pred-stavnik vodovodnog preduzeća reče,da se Vodovod (vodovodna preduzeća) ne mogu priva-tizirati, naravno da bi se mogli(trenutno ne postoji zakonska regulativa) .U SAD-u,mnogi lokalni su vodovodi privatizirani i vlasnici nisu amerikanci već Njemci i Francuzi.Naravno to su predu-zeća koja se isključivo bave vodosnadbjevanjem,imaju stručno znanje u ovom sektoru,odnosno to im je core business.