Monitoring pesticida u Bosni i Hercegovini za 2019.god.

Agencije za sigurnost hrane Bosne i Hercegovine u objavljenom izvještaju krajem ove sed-mice o sprovedenom Programu kontrole ostataka pesticida u i na hrani biljnog i životinjskog porijekla u Bosni i Hercegovini za 2019.god. kaže da je od 195 analiziranih uzoraka, 141 uzo-rak nije sadržavao ostatke pesticida na nivou kvantifikacije, 54 uzorka (27,7%) su sadržavala ostatke pesticida u/iznad nivoa kvantifikacije. U 2019. godini uku-pno je šest uzoraka (3,07%) sadržavalo ostatke pesticida iznad propisanog MRL, od toga pet uzoraka je bilo neodgovara-juće (2.56%) (zelene salate (2), breskve (1), jabuke (1) i kukuruza u zrnu (1)), a kod jednog uzorka glavatog kupusa (1.54%) utvrđeni su ostaci pesticida, iznad propisanog MRL-a, u gra-nicama mjerne nesigurnosti, te se uzorak smatra odgovarajućim.Za razliku od 2018.god.broj uzoraka koji su sadržavali ostatke pesticide u/iznad nivoa kvantifikacije je manje za 59,34%.

Ukupno je uzeto 195 uzoraka i to: 66 uzoraka voća, 55 uzoraka povrća, 24 uzorka žitarica i 50 uzoraka ostalih kategorija hrane (hrana za dojenčad i malu djecu, vino od grožđa, kravlje mlijeko, kokošija jaja, svinjska mast). Od ukupno 195 uzoraka, u Federaciji BiH je uzorkovano 94 uzoraka, u Republici Srpskoj 94 uzoraka, u Brčko distriktu BiH 7 uzoraka.Uzorkovanje je izvršeno na području 54 grada/opštine: Banja Luka, Berkovići, Bihać, Bijeljina, Bratunac, Brčko, Brod, Cazin, Čapljina, Čitluk, Derventa, Doboj, Domaljevac/Šamac, Foča, Goražde, Gračanica, Gradačac, Gradiška, Hadžići, Istočno Sarajevo, Kalesija, Kiseljak, Kotor Varoš, Kozarska Dubica, Laktaši, Livno, Lopare, Ljubinje, Maglaj, Modriča, Mostar, Orašje,Oštra Luka, Pelagićevo, Prijedor, Prnjavor, Rogatica, Rudo, Sarajevo, Srbac, Srebrenica, Šamac, Široki Brijeg, Tomislavgrad, Travnik, Trebinje, Tuzla, Ugljevik, Višegrad, Vitez, Zenica, Zvornik, Žepče i Živinice.

Od ukupno 195 uzoraka domaćeg porijekla je bilo 119 ili 61.0%, uvoznih uzoraka 74 ili 37.9%, a za dva uzorka ili 1.1% porijeklo je nepoznato. Programom kontrole izvršeno je praćenje ostataka ukupno 180 aktivnih materija u 155 proizvoda biljnog porijekla, 30 proizvoda životinjskog porijekla i 10 proizvoda iz kategorije hrana za dojenčad i malu djecu.

Rezultati po pesticidima

Ukupno od 195 analiziranih uzoraka, 141 uzorak (72.3%) nije sadržavao ostatke pesticida na nivou kvantifikacije, 54 uzorka (27.7%) su sadržavala ostatke pesticida u/iznad nivoa kvantifika-cije.

Među aktivnim materijama koje su analizirane u biljnim proizvodima, sljedeće su kvantifikovane u više od 5% uzoraka analiziranih na navedenu aktivnu materiju: boskalid (10,3%), karbendazim (RD) (7,27%). U uzorcima hrane životinjskog porijekla (kravlje mlijeko, kokošija jaja i svinjska mast) ostaci pesticida nisu kvantifikovani niti u jednom uzorku. Kod šest uzoraka (3.07%) utvr-đeni su ostaci aktivnih materija iznad maksimalno dozvoljene količine.Detaljan prikaz utvrđenih uzoraka prikazan je u tabeli :

* Uzorci iznad MRL-a, u granicama mjerne nesigurnosti;

Jedan uzorak (1.54%) je sadržavao ostatke pesticida iznad MRL-a, ali u granicama mjerne nesigurnosti, te se ovaj uzorak smatra odgovarajućim.Radilo se uzorku glavatog kupusa a kvantifikovana aktivna materija je metrafenon.Pet uzoraka je bilo neodgovarajuće (2.56%). Radilo se o uzorcima zelene salate (2), breskve (1), jabuke (1) i kukuruzu u zrnu (1) (vidi tabelu). Rezultati laboratorijskih analiza su pokazali da je 14 proizvoda sadržavalo ostatke aktivnih materije koje se ne nalaze na Spisku aktivnih materija dozvoljenih za upotrebu u fitofarmaceutskim sredstvima u Bosni i Hercegovini (''Službeni glasnik BiH'', broj 15/19, 37/19 i 56/19). Detektovani ostaci aktivnih materija su (broj u zagradi označava u koliko su proizvoda detektovani): aldikarb (1), karbendazim (RD) (12), hlorprofam (1).

Prisustvo aktivne materije karbendazim može se u određenoj mjeri objasniti činjenicom da je karbendazim glavni produkt razgradnje odobrene aktivne materije tiofanat-metil (EFSA, 2014d). Proizvodi sa ostacima nedozvoljenih aktivnih materija su bili porijeklom iz: Argentina (1); Bosna i Hercegovina (7); Italija (1); Srbija (1); Egipat (1); Moldavija (2) Makedonija (1).

Rezultati po vrstama proizvoda

Breskva

U 2019. godini, ukupno je analizirano 10 uzoraka breskve. U četiri uzorka (40.0%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije. Šest uzoraka (60.0%) je sadržavalo jednu ili nekoliko aktivnih materija u/iznad nivoa kvantifikacije.Ostaci više od jedne aktivne materije su pronađeni u četiri uzorka, a najviše četiri različite aktivne materije su pronađene u dva uzorka

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Bosna i Hercegovina (5), Italija (2), Sjeverna Makedonija (1), Srbija (1), Španija (1). Kod jednog uzorka (10.0%) je utvrđena koncentracija ostataka pesti-cida koja prelazi propisani MRL, uzimajući u obzir i mjernu nesigurnost i uzorak se smatra ne-odgovarajućim. Porijeklo ovog proizvoda je Bosna i Hercegovina.

Bijeli luk

U 2019. godini, ukupno je analizirano osam uzoraka bijelog luka. U sedam uzoraka (87.5%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije.Jedan uzorak (12.5%) je sadržavalo jednu aktivnu materiju iznad nivoa kvantifikacije.

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Bosna i Hercegovina (5), Egipat (2), nepoznato (1). Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisani MRL.

Upotreba pesticida koji sadrže aktivnu materiju aldikarb nije dozvoljena u Bosni i Hercegovini. Porijeklo proizvoda sa ostacima nedozvoljene aktivne materije je Egipat.

Glavati kupus

 U 2019. godini, ukupno je analizirano 10 uzoraka glavatog kupusa. U devet uzoraka (90.0%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije. Jedan uzorak (10.0%) je sadržavalo ostatke tri različite aktivne materije u/iznad nivoa kvantifikacije.

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Bosne i Hercegovine (9), Sjeverna Makedonija (1). Kod jednog uzorka (10.0%) je utvrđena koncentracija ostataka pesticida koja prelazi propisani MRL, u granici mjerne nesigurnosti, pa se uzorak smatra odgovarajućim;Nije bilo uzoraka koji nisu odgovarajući.

Jabuka

U 2019. godini, ukupno je analizirano 10 uzoraka jabuke.U pet uzoraka (50.0%) nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije. Pet uzoraka (50.0%) je sadržavalo jedan ili nekoliko ak-tivnih materija iznad nivoa kvantifikacije. Ostaci više od jedne aktivne materije su pronađeni u tri uzoraka (66.7%); Najviše dvije različite aktivne materije su pronađene u tri uzorka.Ukupni zabilježeni nivo kvantifikacije je niži nego u 2018. godini (91.7% uzoraka u 2018. godini je sadržavalo ostatke pesticida).

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Austrija (1), Bosna i Hercegovina (7), Poljska (1), Srbija (1). Kod jednog uzorka (10.0%) je utvrđena koncentracija ostataka pesticida koja prelazi pro-pisani MRL, uzimajući u obzir i mjernu nesigurnost i uzorak se smatra neodgovarajućim. Porijeklo ovog proizvoda je Bosna i Hercegovina.

Upotreba aktivne materije diflubenzurom je od 2017. godine dozvoljena samo na nejestivim proizvodima pa njeno prisustvo na/u plodovima jabuke može biti posljedica ne pridržavanja dobre poljoprivredne prakse.

Jagoda

U 2019. godini, ukupno je analizirano 10 uzoraka jagode. U četiri uzorka (40.0%) nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije. Šest uzoraka (60.0%) je sadržavalo jedan ili nekoliko aktivnih materija iznad nivoa kvantifikacije. Ostaci više od jedne aktivne materije su pronađeni u tri uzorka (80.0%); Ostaci najviše tri različite aktivne materije su pronađene u dva uzorka.

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Albanija (1), Bosna i Hercegovina (8), Turska (1).

Kod jednom uzorku utvrđena je aktivna materija čija upotreba nije dozvoljena u Bosni i Herce-govini. Radilo se o aktivnim materijama karbendazim (RD). Prisustvo aktivne materije karben-dazim može se u određenoj mjeri objasniti činjenicom da je karbendazim glavni produkt raz-gradnje odobrene aktivne materije tiofanat-metil (EFSA, 2014d). Porijeklo proizvoda sa osta-cima nedozvoljenih aktivnih materija je: Bosna i Herecgovina.

Ječam

U 2019. godini, ukupno je analizirano osam uzoraka ječma.U sedam uzoraka (87.5%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije.Jedan uzorak (12.5%) sadržavao je ostatke jedne aktivne materije iznad nivoa kvantifikacije.

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Bosna i Hercegovina (4), Hrvatska (4).Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisani MRL.

Kornišon

U 2019. godini, ukupno je analizirano osam uzoraka kornišona.U šest uzoraka (87.5%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije.Dva uzorka su sadržavala ostatke jedne ili više aktivih materija u/iznad nivoa kvantifikacije. Ostaci više od jedne aktivne materije su pro-nađeni u jednom uzorku (12.5%). Najviše dvije različite aktivne materije su pronađene u jednom uzorku . Ukupni zabilježeni nivo kvantifikacije je niži nego u 2018. godini (u 2018. godini svi uzorci su sadržavali ostatke jedne ili više aktivih materija u/iznad nivoa kvantifikacije). Razlog za odstupanje u odnosu na 2018. godinu, može se ogledati u podatku da uzorkovano pet uzoraka prerađenih proizvoda. Preradom fermentisanih kornišona smanjuje se nivo ostataka pesticida. Pranjem se uklanja dio nesistemičnih pesticida sa površine kornišona. Stabilizacija toplotnom obradom, pasterizacijom ili fermentacijom doprinosi razgradnji toplinski labilnih pes-ticida.

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Bosna i Hercegovina (6), Hrvatska (1) i Sjevere Make-donije (1). Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisani MRL.

Kruška

U 2019. godini, ukupno je analizirano 10 uzoraka kruške. U tri uzorka (30.0%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije.Sedam uzoraka (70.0%) je sadržavalo jedan ili nekoliko aktivnih materija iznad nivoa kvantifikacije.Ostaci više od jedne aktivne materije su pronađeni u četiri uzorka. Najviše tri različitih aktivnih materija je pronađeno u dva uzorka.Ukupni zabilježeni nivo kvantifikacije je nešto niži nego u 2018. godini (81.8% uzoraka u 2018. godini je sadržavalo ostatke pesticida).

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Argentina (2), Bosna i Hercegovina (6), Italija (1) i Španija (1). Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisani MRL.

Kod dva uzorka pronađeni su ostaci aktivne materije karbendazim čija upotreba nije dozvoljena u Bosni i Hercegovini. Prisustvo aktivne materije karbendazim može se u određenoj mjeri obja-sniti činjenicom da je karbendazim glavni produkt razgradnje odobrene aktivne materije tiofanat-metil (EFSA, 2014d). Porijeklo proizvoda sa ostacima nedozvoljenih aktivnih materija je Argen-tina i Bosna i Hercegovina.

Kukuruz

U 2019. godini, ukupno je analizirano osam uzoraka kukuruza.U sedam uzoraka (87.5%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije.Jedan uzorak (12.5%) sadržavao je ostatke jedne aktivne materije iznad nivoa kvantifikacije

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Argentina (2), Bosna i Hercegovina (1), Poljska (1), Hrvatska (1) i Mađarska (3). Kod jednog uzorka (12.5%) je utvrđena koncentracija ostataka pesticida koja prelazi propisani MRL, uzimajući u obzir i mjernu nesigurnost i uzorak se smatra neodgovarajućim. Porijeklo ovog proizvoda je Hrvatska. Uzorci su analizirani na ukupno 150 ak-tivnih materija. U koncentracijama jednakim ili višim od LOQ utvrđeni su ostaci jedne aktivne materije. Pronađeni su ostaci aktivne materije hlorantranilipol (DPX E2Y45).

Malina

 U 2019. godini, ukupno je analizirano osam uzoraka maline. U sedam uzoraka (87.5%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije.Jedan uzorak (12.5%) je sadržavao ostatke jedne aktivne materije . Ukupni zabilježeni nivo kvantifikacije je niži nego u 2018. godini (54.0% uzoraka u 2018. godini je sadržava ostatke pesticida).

Svi uzorci su porijeklom iz Bosne i Hercegovine (8). Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisani MRL.

Paradajz

U 2019. godini, ukupno je analizirano 10 uzoraka paradajza. U devet uzoraka (90.0%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije.Jedan uzorak (10.0%) sadržavao jednu aktivnu materiju u ili iznad nivoa kvantifikacije .

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Albanija (2), Bosna i Hercegovina (8). Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisani MRL

Špinat

U 2019. godini, ukupno je analizirano devet uzoraka špinata.U osam uzoraka (88.9%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije.Jedan uzorak (11.1%) je sadržavao jednu aktivnu materiju iznad nivoa kvantifikacije.

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Austrija (1), Bosna i Hercegovina (2), Belgija (2), Hrvatska (2), Italija (1), Srbija (1). Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisanu MRL.

Stono grožđe

U 2019. godini, ukupno je analizirano 10 uzoraka stonog grožđa. U četiri uzorka (40.0%), nisu pronađeni ostaci aktivnih materija na nivou kvantifikacije.Šest uzorka (60.0%) je sadržavalo ostatke jedne ili nekoliko aktivnih materija u ili iznad nivoa kvantifikacije.Ostaci više od jedne aktivne materije su pronađeni u tri uzorka; Najviše dvije različite aktivne materije su pronađene u tri uzorka.Ukupni zabilježeni nivo kvantifikacije je niži nego u 2018. godini (80.0% uzoraka u 2018. godini je sadržavalo ostatke pesticida).

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Bosna i Hercegovina (5), Južna Afrika (2), Čile (2), Italija (1). Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisani MRL

Kod dva uzorka pronađeni su ostaci aktivnih materija karbendazim. Porijeklo proizvoda sa ostacima nedozvoljenih aktivnih materija je Italija (1) i Bosna i Hercegovina (1).

Šljiva

U 2019. godini, ukupno je analizirano osam uzoraka šljive.U šest uzoraka (60.0%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije. Dva uzorka (40.0%) sadržila su jedan ili nekoliko aktivnih materija u ili iznad nivoa kvantifikacije,od toga su u jednom uzorku utvrđeni ostaci tri aktivne materije (12.5%)

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Bosne i Hercegovine(11). Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisanu MRL.

Vino od grožđa

U 2019. godini, ukupno je analizirano 10 uzoraka vina od grožđa. U četiri uzorka (40.0%), nisu pronađeni ostaci pesticida na nivou kvantifikacije.Šest uzoraka (60.0%) sadržilo je jednu ili ne-koiko aktivnih materija u ili iznad nivoa kvantifikacije; Ostaci više od jedne aktivne materije su pronađeni u dva uzorka; Najviše tri različite aktivne materije su pronađene u jednom uzorku

Analizirani uzorci su bili porijeklom iz: Bosne i Hercegovine (5), Moldavija (2), Crna Gora (1), Sjeverna Makedonija (1) i Hrvatska (1). Nije bilo uzoraka kod kojih koncentracija ostataka pesticida prelazi propisanu MRL.

Zelena salata

 U 2019. godini, ukupno je analizirano 10 uzoraka zelene salate.U pet uzoraka (50.0%), nisu pronađeni ostaci aktivnih materija na nivou kvantifikacije.Pet uzoraka (50.0%) je sadržavalo ostatke jedne ili nekoliko aktivnih materija u ili iznad nivoa kvantifikacije.Ostaci više od jedne aktivne materije su pronađeni u tri uzorka; Najviše pet različitih aktivnih materija je pronađeno u jednom uzorku

Svi analizirani uzorci su bili porijeklom iz Bosne i Hercegovine (10). Kod dva uzorka (20.0%) je utvrđena koncentracija ostataka pesticida koja prelazi propisani MRL, uzimajući u obzir i mjernu nesigurnost i uzorak se smatra neodgovarajućim. Porijeklo ovih proizvoda je Bosna i Hercegovina

Kod jednog uzorka pronađeni su ostaci aktivnih materija hlorprofam čija upotreba nije dozvo-ljena u Bosni i Hercegovini. Porijeklo proizvoda sa ostacima nedozvoljene aktivne materije je Bosna i Hercegovina.

Od ukupno 195 analiziranih uzoraka u 2019. godini, 54 uzorka (27,7%) su sadržavala ostatke pesticida u/iznad nivoa kvantifikacije. Broj uzoraka sa detektovanim ostacima pesticida iznad nivoa kvantifikacije u 2018. godini je iznosio 91 (46.6%) od ukupno 195 uzorkovanih. Broj uzoraka sa detektovanim ostacima iznad nivoa kvantifikacije je manji u 2019. godini nego u 2018. godini i jednim dijelom je posljedica razlike u odabiru proizvoda koji su uzorkovani u sklopu Programa kontrole. Proizvodi poput banane, grejp, brokula, imali su nivo kvantifikacije ostataka pesticida u ili iznad 90% uzoraka, a uzorkovani su u 2018. godini.U 2019. godini pet uzoraka je bilo neodgovarajuće (2.56%). Radilo se o uzorcima zelene salate (2), breskve (1), jabuke (1) i kukuruza u zrnu (1). Kod jednog uzorka glavatog kupusa (1.54%) utvrđeni su ostaci pesticida, iznad propisanog MRL-a, u granicama mjerne nesigurnosti, te se uzorak smatra odgovarajućim. (Vidi tabelu). U 2019. godini je ukupno je šest uzoraka (3,07%) sadržilo ostake pesticida iznad propisanog MRL-a. U 2018. četiri uzorka (2.0%) su sadržala ostake pesticida iznad MRL-a. U 2017. godini takođe kod četiri (2.0%) uzorka su utvrđeni ostaci pesticida iznad MRL-a, što pokazuje da su rezultati analiza u približno istom nivou kao prethodnih godina. Brzom procjenom rizika kod jednog uzorka procjenjeno prekoračenje utvrđene toksikoloških referentnih vrijednosti (ARfD) (243%) za aktivnu materiju karbendazim kod jednog uzorka jabuke. Agencija je nadležnim inspekcijskim organima, za uzorke koji nisu bili u skladu sa važećim propisima,uputila preporuke kako bi mjere koje preduzimaju bile u skladu sa procjenom rizika. Detektovane aktivnih materija koje imaju visok nivo kvantifikacije,trebali bi se uključiti u Program kontrole i u narednoj godini.Rezultati laboratorijskih analiza su pokazali da je 14 proizvoda sadržavalo ostatke aktivnih materije koje se ne nalaze na Spisku aktivnih materija dozvoljenih za upotrebu u fitofarmaceutskim sredstvima u Bosni i Hercegovini. Detektovani ostaci aktivnih materija su (broj u zagradi označava u koliko su proizvoda detektovani): aldikarb (1), karbendazim (RD) (12), hloroprofam (1). Prisustvo aktivne materije karbendazim može se u određenoj mjeri objasniti činjenicom da je karbendazim glavni produkt razgradnje odobrene aktivne materije tiofanat-metil (EFSA, 2014d). Proizvodi sa ostacima nedozvoljenih aktivnih materija su bili porijeklom iz: Argentina (1); Bosna i Hercegovina (7); Italija (1); Srbija (1); Egipat (1); Moldavija (2) Makedonija (1). U 2018 godini 46 proizvoda je sadržavalo ostatke aktivnih materije koje se ne nalaze na Spisku aktivnih materija dozvoljenih za upotrebu u fitofarmace-utskim sredstvima u Bosni i Hercegovini. U 2019. godini imamo značajno manji broj detekto-vanih aktivnih materije čija upotreba nije dozvoljena te se može zaključiti da je naprijed nave-deno rezultat preduzetih mjere od strane nadležnih organa u vidu upoznavanje proizvođače sa obaveznom primjenom dobre poljoprivredne parkse, te preduzimaju korektivne mjere kada je to potrebno. Prisustvo aktivnih materija čija upotreba nije odobrena može biti signal o mogućim zloupotrebama neodobrenih aktivnih materija ali mogu biti i posljedica razgradnje odobrenih aktivnih materija (tiofanatmetil → karbendazim). Nadležni inspekcijski organi poštujući principe sljedivosti, prilikom službene kontrole subjekta u poslovanju sa hranom, obavezno provjeravaju da li su utvrđeni ostaci aktivne materije posljedica upotrebe nedozvoljenog fitofarmaceutskog sredstva, ili su prisutni kao rezultat metaboličkog procesa. Takođe zbog perzistentnosti pojedine aktivne materije mogu ostati u životnoj sredini godinama nakon njihove upotrebe.

Treba uzeti u obzir da je Program kontrole uključivao mali broj uzoraka, te informaciju da Bosna i Hercegovina ne posjeduje podatke o konzumaciji, te da su za ocjenu prehrambene izloženost korišćeni podaci studije GEMS/Food G10 Cluster diets. Studija je rađena u zemljama: Bugarska, Hrvatska, Kipar, Estonia, Italija, Latvija i Malta i odnosi se na opštu populaciju pro-sječne tjelesne mase 60 kg. Prikazana procjena prehrambene izloženosti, zbog nedostatka podataka o prehrambenim navikama, nije uzela u obzir prehrambenu izoženost djece kao najosjetljivije populacijske grupe.